Shumë kohë pasi që shumica e kimistëve kishin hequr dorë nga përpjekjet, një ekip studiuesish e ka sintetizuar molekulën e parë në formë unaze nga karboni i pastër – një rreth ky prej 18 atomeve.
Kimistët filluan me një molekulë trekëndore të karbonit dhe oksigjenit, të cilat ata i manipuluan me rrymë elektrike për ta krijuar unazën e karbonit-18. Studimet fillestare të vetive të molekulës, të quajtur ciklokarbon, sugjerojnë që ajo vepron si një gjysmëpërçues, i cili mund të bëjë që zinxhirë të ngjashëm të karbonit të drejtë të jenë të dobishëm si përbërës elektronikë në shkallë molekulare.
“Është kjo një ‘punë absolutisht mahnitëse’ që e hap një fushë të re të hulumtimit”, thotë Yoshito Tobe, kimist në Universitetin Osaka në Japoni, transmeton “Koha Ditore”. “Shumë shkencëtarë, përfshirë edhe mua, janë përpjekur t’i kapin ciklokarburet dhe t’i përcaktojnë strukturat e tyre molekulare, por më kot”, thotë Tobe. Rezultatet janë shfaqur në revistën “Science”, më 15 gusht.
Karboni i pastër vjen në disa forma të ndryshme, duke përfshirë diamantin, grafitin dhe ‘nanotubat’. Atomet e elementit mund të formojnë lidhje kimike me veten e tyre në konfigurime të ndryshme: për shembull, çdo atom mund të lidhet me katër fqinjë në një model në formë piramide, si në diamant; ose në tre, si në modelet gjashtëkëndore që i përbëjnë fletët e grafenit të trasha me një atom. (Një model i tillë me tre lidhje gjendet gjithashtu në grafitin e papërpunuar, si dhe në nanotubat e karbonit dhe në molekulat globulare të quajtura fullerene.)
Por karboni gjithashtu mund të krijojë lidhje me vetëm dy atome të afërta. Kimisti dhe fituesi i çmimit Nobel Roald Hoffmann në Universitetin Cornell në Ithaca, New York, dhe të tjerët kanë teorizuar prej kohësh se kjo do të çonte në zinxhirë të pastër të atomeve të karbonit. Secili atom mund ta formojë ose një lidhje të dyfishtë në secilën anë – domethënë atomet e ngjitura i ndajnë dy elektrone – ose një lidhje trefish në njërën anë dhe një lidhje të vetme nga ana tjetër. Ekipe të ndryshme janë përpjekur të sintetizojnë unaza ose zinxhirë bazuar në këtë model.
Por për shkak se kjo lloj strukture është kimikisht më reaktive sesa grafeni ose diamanti, ajo është më pak e qëndrueshme, veçanërisht kur përkulet, thotë kimisti Przemyslaw Gawel nga Universiteti i Oksfordit, MB.
Sintetizimi i zinxhirëve dhe unazave të qëndrueshme zakonisht e ka kërkuar përfshirjen e elementeve të ndryshëm nga karboni. Disa eksperimente kanë aluduar në krijimin e unazave vetëm nga karboni në një re gazi, por ato nuk kanë mundur të gjejnë prova përfundimtare.
